Δεν υπάρχει λόγος να χτίσουμε έναν λαβύρινθο όταν ολόκληρο το σύμπαν είναι ένας λαβύρινθος.

Χόρχε Λουίς Μπόρχε

​

Η λέξη “βιο-ποίηση” έχει μια κυριολεκτική σημασία. Αναφέρεται στη διαδικασία ποίησης ζωής, της δημιουργίας δηλαδή έμβιας ύλης από μη έμβια οργανικά μόρια που άρχισαν να αυτοαντιγράφονται και σταδιακά να αναπαράγουν τον εαυτό τους, μια διεργασία που συντελέστηκε πριν από περίπου 3,5 με 4δισεκατομμύρια χρόνια. Η “βιόσφαιρα”, το εξωτερικό οχύρωμα της Γης που περιλαμβάνει το σύνολο των οικοσυστημάτων της (τον αέρα, το έδαφος, αλλά και όλους τους ζωντανούς οργανισμούς), ήταν μέρος της βιοποίησης1.

Ο βιο-ποιητής «έπλασε» τον ζωο-χώρο, αναπτύσσοντας την ισορροπία και αρμονία που όλοι βρίσκουμε στη Φύση, δοκιμάζοντας και τελειοποιώντας τα οικοσυστήματα της γήινης βιόσφαιρας για εκατομμύρια χρόνια.

Η εξελικτική αυτή διαδικασία φανερώνει ότι το οχυρό του οικοσυστήματος μπορεί να παραμένει λειτουργικό και βιώσιμο, να διατηρεί την αμυντική και βιολογική αυτοτέλειά του, να καταργεί και να αναγεννά τη ζωή το ίδιο λεπτό, χωρίς την παραμικρή συμβολή του ανθρώπου.

Τι συμβαίνει όταν ο άνθρωπος παίρνει τον ρόλο του “βιοποιητή”;

Μετά τα διαστρικά ταξίδια το επόμενο βήμα για τον άνθρωπο Βελλερεφόντη ήταν η μετοίκησή του έξω από τη ζωτική βιόσφαιρα. Ο άνθρωπος επανα-οχυρώνεται σε κλειστές σφραγισμένες «κιβωτούς» μερικών κυβικών μέτρων που μιμούνται τον κύκλο της ζωής και που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ανθρώπινη διαβίωση.

Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, στην πόλη Krasnoyarsk της Rωσίας, σχεδιάστηκε από τους Σοβιετικούς ένα πείραμα μέσα σε μια κλειστή υπόγεια βάση 5 δωματίων, το Bios-3. Ο κύριος σκοπός ήταν να αναπτυχθεί ένα βιώσιμο, κλειστό οικοσύστημα που θα μπορούσε να υποστηρίξει κοσμοναυτική ζωή σε άλλους πλανήτες, όπως τη Σελήνη ή τον Άρη. Το πείραμα θεωρήθηκε κατά 85% επιτυχές με βασικό πρόβλημα την υπέρμετρη χρήση βιομάζας καθώς και την αδυναμία ανακύκλωσης των οργανικών ανθρώπινων αποβλήτων.

Την ίδια σχεδόν χρονική περίοδο, οι επιστήμονες της ΝΑSA -με υπόδειγμα τα βιβάρια και τερράρια του 19ου αιώνα2 - κλείνουν μικρές βιοκοινότητες από θαλασσινό νερό, μικροάλγη (φύκια) και βακτήρια μέσα σε σφραγισμένες γυάλες (ecospheres). Μία από αυτές τις γυάλες που κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1970 από τον Clair Folsome κατάφερε να συντηρήσει το μικρό αυτό οικοσύστημα για περισσότερα από 40 χρόνια.

Τη συνταγή αυτή προσφέρει η NASA πλέον ως DIY στην εκπαιδευτική της σελίδα στο διαδίκτυο3, ενώ η ίδια οικολογική φόρμουλα έχει κατακλύσει την παγκόσμια αγορά κατασκευής κλειστών οικοσυστημάτων4.

Αρκετά χρόνια αργότερα, στις αρχές του ’90, κατασκευάζεται στην έρημο της Αριζόνας το “Bio- sphere 2 (B2)”. Το Πρόγραμμα ξεκίνησε ως ένα οικολογικό όνειρο, σχεδιασμένο να σπρώξει τη μαζική φαντασία πέρα από τα όρια της γήινης βιόσφαιρας. Το πρότζεκτ οραματίστηκε ο John Al- len, ένας βετεράνος χίπης, ανθρωπολόγος- περιβαλλοντολόγος, ενώ τη χρηματοδότηση ανέλαβε ένας εκατομμυριούχος Τεξανός πετρελαιοπαραγωγός. Ο στόχος ήταν να κατασκευαστεί ένας περίκλειστος βιο-χώρος, που θα μπορεί να υποστηρίξει ανθρώπινη ζωή και που θα μπορεί να αυτο-οργανώνεται. Τα περίπου 3800 είδη φυτών και ζώων, που καταλογραφήθηκαν στο Bio- sphere 2, μαζί με τους 8 «Βιοσφαιριανούς» μελετητές παρέμειναν εσώκλειστοι για δύο χρόνια.

Παρά την τεράστια ποικιλία ειδών που κατοίκησαν μέσα σε αυτήν την τεχνητήβιόσφαιρα, το Bio sphere 2 απέτυχε σχεδόν παταγωδώς.

Το βασικό αίτιο ήταν η ανισορροπία της τροφικής αλυσίδας σε συνδυασμό με την υπερ-παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα χωρίς το ισόποσο αντιστάθμισμα σε οξυγόνο.

O βιοποιητής απέτυχε.

To μικρό όμως οικοσύστημα στη γυάλα της ΝASA παρέμεινε ζωντανό.Τι είναι αυτό που επέτρεψε την επικράτηση της ζωής στις γυάλες του Folsome και όχι στo Bios 3 και Βiosphere 2;

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα ίσως πρέπει κανείς να αναζητήσει τι είναι αυτό που κάνει τη ζωή υπαρκτή.

Για τους επιστήμονες η πιθανή απάντηση να είναι ο ίδιος ο πλανήτης.

Η ζωή είναι ένα πλανητικό φαινόμενο που αναπτύσσεται μέσα σε ένα κλειστό σύστημα για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια εξελικτικής ιστορίας και τόσο ευρύ και πολύπλοκο όσο το σύνολο των οικοσυστημάτων που υπάρχουν μέσα σ’ αυτό5.

Η ζωή λοιπόν είναι μια γνωστική ουτοπία που καθιστά οποιοδήποτε τεχνητό σύστημα, βασισμένο σε μαθηματικά μοντέλα και βιομιμητικές τεχνολογίες αιχμής, ανίκανο να την αντιγράψει και συνεπώς καταδικασμένο να αποτύχει.

Γ.Γ.

---

​

1. Encyclopedia of Global Change: Environmental Change and Human Society 2 Volumes, Oxford University Press, USA, (2001)

2. Ένας κλειστός περιφραγμένος χώρος με στόχο την συντήρηση ή τη παρακολούθηση της ανάπτυξης ειδών, φυτών ή ζώων, συνήθως από γυαλί και ξύλο.

3. https://spaceplace.nasa.gov/

4. https://eco-sphere.com/

5. Frank B. Salisbury et al., ‘Bios-3: Siberian experiments in bioregenerative life support’, BioScience 47, (1997).